En 1972, ao grupo de mozos ocórreselle a idea de formar un grupo folk, e as rapazas do coro xa citadas axiña se suman. Pronto, Conchita e Ana abandonan o grupo primixenio, ao que se suma Paco Nieto. Foi así como naceu unha formación, cuxos compoñentes tiñamos entre dezaseis e vinte anos.
A nosa historia arrinca no ano 1972, xa que logo, aínda durante a ditadura franquista, nun contexto político dominado pola represión e a presenza ameazante da censura, que impedía o normal desenvolvemento das culturas consideradas non oficiais e, polo tanto, cun idioma arrodeado de prohibicións e limitacións para o seu emprego social e ben lonxe de calquera tipo de normalización. Con todo, tamén na década de 1970 agroman as vindicacións de signo nacionalista, que acollían postulados arredor da necesidade de autogoberno e denunciaban a diglosia lingüística e a falla de normalidade cultural.
No marco deste contexto, o crego Xesús Mato, director do coro feminino do Colexio Menor Santísimo Sacramento de Lugo, convida varios rapaces que cantaban por diversión (entre os que se encontran Geluco Pérez, Xoán Fortes, Xosé Luís Rivas «Mini», Baldomero Iglesias «Mero» ou José Cornide) a unirse ao coro feminino (do que formaban parte Chus Valledor, Tereixa Novo, Conchita Díaz, Mª Carmen Freire, Carmen Vázquez e Ana Fernández Couso) para compoñer un coro de voces mixtas. Nese tempo, cantabamos a misa para Radio Popular de Lugo e faciamos algunha actuación.
En 1972, ao grupo de mozos ocórreselle a idea de formar un grupo folk, e as rapazas do coro xa citadas axiña se suman. Pronto, Conchita e Ana abandonan o grupo primixenio, ao que se suma Paco Nieto. Foi así como naceu unha formación, cuxos compoñentes tiñamos entre dezaseis e vinte anos, en principio sen nome e que ensaia un repertorio de folk internacional, español e galego, sintonizando así coa fórmula da música vocal tan en auxe naquel momento noutros lugares da Península. Con este grupo fixemos algunha actuación, sobre todo por aldeas da provincia de Lugo. A mediados deste ano Chus Valledor e Carmen Freire abandonan o proxecto.
En outubro de 1972, presentámonos ao III Festival das San Lucas de Mondoñedo (Lugo), unha cita das máis importantes do momento, co nome de Folk 72, que eliximos para a ocasión. Como as rapazas vivían no rural e non tiñan posibilidade de ensaiar durante o verán, ao devandito festival acoden Esther García e Matuquín Fernández, ambas as dúas residentes en Lugo. Folk 72 gaña o certame coa canción «Fuxan os ventos», unha composición asinada por J. Cabodevila, pseudónimo utilizado por Xesús Mato para a súa actividade musical. De feito, a peza galardoada senta a filosofía da formación, dado que a letra supón toda unha declaración de principios.
Queremos cantar,
queremos berrar,
coa forza da fe,
que a nosa Galicia,
aínda está de pé.
Anque choren os campos,
na súa orfandade,
morran sós os vellos
afogando as penas;
anque non soe a gaita
nas romarías,
fuxan mozos e mozas
á terra allea.
No fondo da alma
do noso pobo,
latexa a forza
dun mundo novo.
En vista do éxito obtido nas San Lucas, óptase por mudar o nome do grupo por «Fuxan os Ventos», ao tempo que no seu seo encomeza unha fonda reflexión que se estendería no tempo, encamiñada a elixir unha liña de futuro: continuar cantando folk sen máis ou comprometerse co país e co seu idioma.
Xa como Fuxan os Ventos, e coa incorporación de Elisa Iglesias, 1973 sáldase coa Vieira de Ouro froito da participación no III Festival Ría de Ares, en Pontedeume (A Coruña), coa interpretación de «María Soliña» e «Un adeus a Mariquiña». Este feito marca o inicio dunha xira de actuacións en directo por colexios, festivais, teleclubs, aldeas e vilas, ao primeiro só pola provincia de Lugo e máis adiante xa por toda Galicia.
A finais de 1973 entran no grupo Xosema Grueiro e Raúl Rodriguez para substituír a Mini e Mero, que estaban facendo o servizo militar.
O grupo acode a senllos certames en Ferrol e Madrid, conseguindo o recoñecemento da crítica e a prensa especializada, ademais de actuar no IV Festival Ría de Ares da Canción Galega –fóra de concurso, en calidade de gañador da edición anterior–, interpretando «Son un pasmón» (letra de Celso Emilio Ferreiro) e «Fuxan os ventos»; no Festival de Canción Galega en Mugardos (A Coruña), en Monterroso (Lugo), con motivo da celebración da I Mostra da Cultura Galega; no Festival de Auxilia de Ourense, no Pavillón Municipal de Lugo e noutros moitos lugares da provincia. Ademais, Fuxan os Ventos asiste a xuntanzas de traballo que reúnen a diferentes cantantes galegos para reflexionar sobre o Movemento da Canción Galega.
Tamén será en 1974 cando nos decidamos a preparar un repertorio totalmente galego. Nel terán cabida cancións compostas polo propio grupo ou por autores próximos (letra e música), a adaptación de poemas de escritores e escritoras galegos, e a recuperación da música tradicional do vizoso patrimonio do país para colaborar en evitar a súa desaparición. Tan importante como ese labor de recuperación era dar a coñecer ese material entre os que nin sequera sabían da súa existencia, dignificalo, e, ao tempo, espertar un sentimento colectivo de orgullo que abranguese aos seus creadores e conservadores, deixando atrás calquera actitude de menosprezo ou vergoña.
Así é como principia unha intensa tarefa de recolleita, sobre todo entre a xente que asistía aos nosos concertos, a maior parte dos cales se celebraban no medio rural. Era habitual que actuásemos nos daquela famosos teleclubs, activos centros de axitación e concienciación social, pero tamén nos lugares máis insospeitados, como adros de igrexas, airas, palleiras… Eses espazos favorecían unha interesante retroalimentación, pois era nas aldeas onde se conservaban de forma máis pura as vellas cantigas e os costumes que as xeraron, mostras folclóricas de inmensa riqueza –alalás, cantos de arada, regueifas, cantos de cego, romances…– que fomos recompilando no transcurso de centos de actuacións por todo o país. Deste xeito quixemos demostrar que era factible compor e cantar temas cargados de contido social que fosen asumidos por amplas capas da poboación, unha posición que, como era habitual na época, espertou non poucos receos e a vixilancia policial dos nosos recitais, en previsión de altercados. E, como non, algunha que outra ameaza baixo a forma de misivas que nos cominaban a abandonar as nosas actividades.
Chegados a 1975, o 2 de marzo participamos nun recital do Movemento Popular da Canción Galega celebrado no Polideportivo do Sar de Santiago de Compostela perante 5.000 persoas, un acto organizado polas agrupacións culturais O Galo e O Eixo que foi referido nas crónicas da época como o primeiro festival folk de Galicia. Nel compartimos cartel coas seguintes bandas e artistas galegos: Candieira, Folk Ceibe, Fuxan os Ventos, Raíces da Terra e Os Xoglares, Bibiano, Emilio Cao, Luís Emilio Batallán, Xurxo Mares, Miro Casabella, Benedicto, Xosé Quintas, Xosé Manuel, Manoel Hermida, Jei Noguerol, Rodrigo Romaní e Antón Seoane. Unha crónica do rotundo éxito do evento pode lerse na revista Grial:
A data pode considerarse histórica. Nunca o Polideportivo do Sar compostelán rexistrou semellante abarrote –cinco mil persoas–, nunca os aplausos foron tan fortes, longos e unánimes. Tan fortes e tan longos que –a pesar da mesta choiva que caía co seu abafante ruído– ouvíanse dende a praza do Obradoiro e dende o interior da catedral. Era lóxico. Era xusto. E era, tamén, fermoso, fondo e significativo. Porque alá do outro lado do Sar, nas mesmas ladeiras do monte Viso, estábase cantando a Galicia dun xeito, cunha forza, cunha paixón, cunha verdade, como nunca se fixera ata entón. Era algo histórico, si. A reafirmación da mocidade galega do seu amor á terra, da súa conciencia sobre ela e do intre –estelar– no que vivimos. Era, compre dicilo sin máis, unha denuncia alporizada e abraiante, dos seus problemas, da súa marxinación.
[X. FERNÁNDEZ FERREIRO, «O I Festival Folk Galego». En: Grial, nº. 48, abril-xuño 1975, p. 258].
Tamén en 1975 actuamos en moitos outros lugares, aínda que maiormente na provincia de Lugo.
En abril de 1975, prodúcese o abandono de varios membros da formación (Geluco, Xoán, Paco, Cornide, Esther, Raúl e Elisa) e incorpóranse Olga Rodríguez, Xosé Luís Freire e Xulia Canoura (quen permaneceu moi pouco tempo). Un ano despois marcharía tamén Matuquín.
Todos os temas do repertorio de cada actuación debían pasar con anterioridade pola Oficina de Información e Turismo para seren revisados polo censor que tocase.
Nestes primeiros anos, e ben andado o tardofranquismo, todos os temas do repertorio de cada actuación debían pasar con anterioridade pola Oficina de Información e Turismo para seren revisados polo censor que tocase.
Non era raro que algunha canción aparecese co selo de «DENEGADO» («O corvo», de Mini, e «A emigración», de Curros Enríquez). A modo de anécdota, no noso repertorio había dúas cancións que compartían o mesmo título, «A emigración», unha en castelán e a outra de Curros Enríquez. A primeira sempre viña autorizada e a segunda denegada. Nalgunha ocasión presentabamos «La emigración» e interpretabamos «A emigración». Curiosamente, «La emigración» foi a última canción que Fuxan cantou en castelán. Coincidiu co día 25 de abril de 1974 (data da Revolución dos Caraveis en Portugal), e cantámola en Madrid, no festival organizado por «Puente Cultural», a primeira vez que Fuxan saía de Galicia.
A maioría dos temas obtiña o permiso, indicando «AUTORIZADA PARA MAYORES DE 14 AÑOS» ou «AUTORIZADA». E mesmo nalgunha actuación aparecía na primeira fila un señor traxado, cunha listaxe na man, para comprobar o que cantabamos. Así mesmo, cónstanos a denegación do permiso para actuar no San Froilán de Lugo no ano 1975.
