A nosa historia arrinca no ano 1972, xa que logo, aínda durante a ditadura franquista, nun contexto político dominado pola represión e a presenza ameazante da censura, que impedía o normal desenvolvemento das culturas consideradas non oficiais
A nosa historia arrinca no ano 1972, xa que logo, aínda durante a ditadura franquista, nun contexto político dominado pola represión e a presenza ameazante da censura, que impedía o normal desenvolvemento das culturas consideradas non oficiais e, polo tanto, cun idioma arrodeado de prohibicións e limitacións para o seu emprego social e ben lonxe de calquera tipo de normalización. Con todo, tamén na década de 1970 agroman as vindicacións de signo nacionalista, que acollían postulados arredor da necesidade de autogoberno e denunciaban a diglosia lingüística e a falla de normalidade cultural.
No que atinxe ao ambiente musical, a nivel mundial, xa nos anos sesenta ten gran presenza o que se denomina «canción protesta» ou «canción social», conceptos nacidos nos Estados Unidos de América na década anterior, con voces representativas como as de PETE SEEGER, JOAN BÁEZ ou BOB DYLAN. Pola súa parte, en América Latina, baixo a etiqueta da «Nova Canción Latinoamericana» e inmersos na emerxencia de réximes ditatoriais altamente represivos, destacan artistas como VÍCTOR JARA, VIOLETA PARRA, ALFREDO ZITARROSA, ATAHUALPA YUPANKI, MERCEDES SOSA, JORGE CAFRUNE, FACUNDO CABRAL, QUILAPAYÚN, INTI-ILLIMANI ou SILVIO RODRÍGUEZ. Tamén en Portugal, afogado pola ditadura de Salazar, xurdiron voces de protesta e compromiso social, entre as que destacan as de JOSÉ AFONSO, LUÍS CÍLIA, FAUSTO, JOSÉ MÁRIO BRANCO, SÉRGIO GODINHO ou VITORINO. Todos eles, e moitos outros, influíron de xeito significativo na canción protesta en España e tamén en Galicia.
No Estado español, será a partir de 1968, debido á repercusión mundial das protestas do maio francés, cando comecen a xurdir colectivos que comparten a oposición ao franquismo, o interese pola rehabilitación do folclore, reprimido polo réxime, e a utilización de textos de temática social de grandes poetas como letras de cancións. Estes trazos están na base de grupos como CANCIÓN DEL PUEBLO —no que participaron, entre outros, ELISA SERNA, ADOLFO CELDRÁN ou ROSA LEÓN—, NUEVO MESTER DE JUGLARÍA —co acento posto na recuperación da música tradicional de Castela—, NUESTRO PEQUEÑO MUNDO, MOCEDADES ou o grupo andaluz JARCHA. Este último, creado en 1972, musicou poemas de autores como Miguel Hernández, Blas de Otero, Rafael Alberti ou Federico García Lorca. Así mesmo, a canción protesta contou con voces como as de LUÍS EDUARDO AUTE, CHICHO SÁNCHEZ FERLOSIO, PACO IBÁÑEZ, as citadas ROSA LEÓN e ELISA SERNA, ademais de JAVIER KRAHE, LABORDETA ou PATXI ANDIÓN.
Co elemento engadido da utilización do idioma de seu, perseguido polo réxime, Cataluña verá nacer a NOVA CANÇÓ, co grupo ELS SETZE JUTGES, fundado en 1961 por Miquel Porter i Moix, Remei Margarit e Josep María Espinàs, como pedra angular. O círculo foise ampliando gradualmente coa incorporación de artistas como FRANCESC PI DE LA SERRA, GUILLERMINA MOTTA, MARIA DEL CARME GIRAU, JOAN RAMON BONET, JOAN MANUEL SERRAT, MARIA DEL MAR BONET, LLUÍS LLACH, RAFAEL SUBIRACHS ou o cantautor valenciano RAIMON, seguramente o principal expoñente da canción política en España. Mentres, no País Vasco xurdía a EUSKAL KANTAGINTZA BERRIA (con BENITO LERTXUNDI ou MIKEL LABOA).
No que respecta a Galicia, entre o máis representativo nestes anos pola súa actitude combativa coa situación políticosocial, aparece o colectivo VOCES CEIBES, activo entre 1968 e 1974 e claramente inspirado nos cataláns Els Setze Jutges ou os vascos Ez Dok Amairu, ao que pertencían, entre outros, VICENTE ARAGUAS, XERARDO MOSCOSO, BENEDICTO, GUILLERMO ROJO, e membros posteriores como SUSO VAAMONDE, MIRO CASABELLA ou BIBIANO, que acabaron desenvolvendo a súa carreira en solitario.
Ademais, a finais dos sesenta e primeiros dos setenta, a música galega contaba con outros importantes protagonistas: músicos que ben usaban a lingua galega en exclusiva, ben a alternaban co castelán. Gran notoriedade acadaron OS TAMARA —moi populares pola súa música melódica en castelán, pero tamén por musicar letras de poetas galegos como Rosalía de Castro, Curros Enríquez ou Celso Emilio Ferreiro, en álbums como Na fermosa Galicia (1970) ou Miña Galicia verde (1974)—, así como ANDRÉS DOBARRO, auténtico número un nas listaxes de éxitos españolas da época con temas como «O tren» (1969), «Corpiño xeitoso» (1970) ou «San Antón» (1971), case que todos eles con letras de Xabier Alcalá. Outro nome salientable é o de JEI NOGUEROL, con temas como «Señor ministro, por favor» ou «Compañeiro».
A medio camiño entre a música melódica de evasión e o compromiso, cómpre destacar a XIL RÍOS, que empezou a publicar sinxelos en galego xa en 1972. Fichado por PHILIPS FONOGRAM, negouse en rotundo a cantar en castelán e detívose a publicación do seu disco.
En 1973 aparecía no panorama galego AMANCIO PRADA co seu primeiro disco titulado Vida e morte, no que musicaba a Rosalía, Darío Xohán Cabana ou Celso Emilio Ferreiro. Ao ano seguinte editaría o álbum Rosalía de Castro, dedicado en exclusiva á autora, co que obtivo unha importantísima repercusión, sobre todo en Galicia.
En canto á música tradicional do momento, hai que salientar o labor realizado naquel momento por grupos como OS CRUCEIROS, OS CAMPANEIROS, OS GARCEIRAS, PORTELA ou OS ROSALES, así como o de agrupacións corais e instrumentais como CANTIGAS E AGARIMOS. Así mesmo, é preciso mencionar o cuarteto FAÍSCAS DO XIABRE, que inicia o seu percorrido en Catoira a comezos de 1970, malia non publicar o seu primeiro e único disco (In memoriam) até 1979. Os seus membros acabarían fundando MILLADOIRO ese mesmo ano xunto con Antón Seoane e Rodrigo Romaní.
